یبوست نوزاد و کودک از مشکلاتی شایع است و حدود 5 درصد از کودکانی که به پزشک مراجعه می کنند از مشکل یبوست رنج می برند. کودکان مبتلا به یبوست مدفوع سفت و خشکی دارند و دفع مدفوع هم در آن ها دشوار یا دردناک است. همچنین الگوی دفع در برخی از این کودکان نامنظم است.
مدفوع طبیعی نوزاد و کودک
از نقاط عطف مهم در زندگی کودک، یادگیری دفع مدفوع در توالت است. تعداد دفعات دفع مدفوع در کودکان مختلف متفاوت است. برخی از آن ها یک بار در روز و برخی دیگر ممکن است بعد از هر وعده ی غذایی (سه یا چند بار در روز) دفع مدفوع داشته باشند.
مهم ترین مشخصه ی مدفوع، میزان نرمی آن است. از جدول زیر می توانید برای تشخیص اینکه کودک شما مدفوع طبیعی دارد یا نه، استفاده کنید. در صورتی که فرم مدفوع کودک شما از نوع 3 یا 4 باشد، دارای مدفوع طبیعی است.
انواع یبوست نوزاد و کودک
در حالت کلی دو نوع یبوست وجود دارد: یبوست ارگانیک و یبوست عملکردی.
یبوست ارگانیک
اصطلاح یبوست ارگانیک هنگام داشتن مدفوع دردناک به دلیل یک مشکل جسمانی به کار می رود. این نوع یبوست بسیار نادر است و ممکن است به دلیل بیماری سلیاک، مشکلات تیروئیدی یا دیگر اختلالات به وجود آید.
یبوست عملکردی
یبوست در بیشتر کودکان از نوع عملکردی است. این نوع یبوست زمانی اتفاق می افتد که کودک از دفع مدفوع خودداری می کند. همچنین پس از ابتلای کودک به عفونت دستگاه گوارش، یبوست عملکردی می تواند ایجاد شود.
نگه داشتن مدفوع
به طور معمول یبوست عملکردی ناشی از خودداری از دفع مدفوع است. خودداری از دفع مدفوع می تواند به دلیل ترس از درد یا ناراحتی هنگام اجابت مزاج، یا به دلیل آگاهی نداشتن از علایم بدن برای نیاز به اجابت مزاج باشد. به عنوان مثال:
کودک شما ممکن است به دلیل دردناک بودن دفع مدفوع سفت، از این کار خودداری کند. (بثورات پوشک می توانند این وضعیت را بدتر کنند.)
کودکان 2 تا 5 ساله تمایل زیادی برای تصمیم گیری مستقل از خود نشان می دهند و نگه داشتن مدفوع ممکن است راهی برای نشان دادن این استقلال باشد. به همین دلیل بهتر است کودکان را برای رفتن به توالت تحت فشار قرار ندهید.
گاهی اوقات کودکان نمی خواهند بازی را برای رفتن به توالت متوقف کنند.
کودکان بزرگتر ممکن است زمانی که از خانه دور هستند (مانند اردو یا مدرسه) مدفوع خود را نگه دارند. آنها ممکن است دوست نداشته باشند که از توالت های عمومی استفاده کنند یا از این مکان ها بترسند.
یبوست نوزاد و کودک پس از ابتلا به بیماری عفونی
برخی از کودکان ممکن است پس از یک بیماری گوارشی (اسهال، میکروب معده یا آنفولانزای معده) دچار یبوست عملکردی شوند.
علایم شدیدتر شدن یبوست نوزاد و کودک
زمانی که کودک روز به روز مدفوع خود را بیشتر و بیشتر نگه می دارد، ممکن است علایم زیر را تجربه کند:
درد شدید شکم (درد معده) یا نفخ
کاهش اشتها
حالت تهوع یا رفلاکس
اسهال ناشی از سر ریز شدن روده
انکوپرزیس
زمانی که به دلیل یبوست مدفوع مانند اسهال سرریز می شود، آن را انکوپرزیس می نامیم. انکوپرزیس شبیه اسهال ناشی از عفونت است و می تواند برای کودکان و والدین بسیار نگران کننده باشد. در واقع، در حالت سرریز شدن روده، بدن کودک سعی می کند تا مقدار زیادی از مدفوع را تخلیه کند.
دیگر علایم یبوست نوزاد و کودک که والدین باید به آنها توجه کنند
شقاق مقعد
مدفوع بزرگ و سفت ناشی از یبوست می تواند باعث آسیب به پوست اطراف مقعد شده و در هنگام اجابت مزاج درد ایجاد کند. در صورت شدت یبوست، ممکن است پوست اطراف مقعد پاره شده و دچار خونریزی شود. در بیشتر مواقع ممکن است این خونریزی کم باشد و والدین متوجه آن نشوند.
تکه های ریز مدفوع
گاهی اوقات کودکان مبتلا به یبوست که هنوز به مرحله ی انگوپرزیس نرسیده اند، دچار نفخ شکم (دفع گاز) می شوند که منجر به ظاهر شدن تکه های ریز مدفوع در لباس زیر می شود.
درمان یبوست نوزاد و کودک
روش های درمانی زیادی برای رفع یبوست در کودکان وجود دارد که برخی از آنها نیاز به مراجعه به پزشک ندارند. با این حال توصیه می کنیم قبل از شروع هر نوع روش درمانی با پزشک کودک خود مشورت کنید. برخی از این روش ها عبارتند از:
رعایت برنامه ی غذایی
برنامه ی غذایی خاصی برای پیشگیری یا درمان یبوست وجود ندارد. با این حال، افزایش مصرف آب و استفاده از فیبرهای طبیعی موجود در میوه ها و سبزیجات می تواند کمک کننده باشد.
هیدراتاسیون
مصرف آب کافی، برای بسیاری از عملکردهای بدن اهمیت زیادی دارد. زمانی که بدن به اندازه ی کافی آب دریافت نمی کند، دچار کم آبی می شود و به اجبار آب را از روده گرفته و به سایر نقاط مهم بدن ماند قلب هدایت می کن. این امر چرخه ی سفت شدن مدفوع را آغاز می کند.
افزایش مصرف آب توسط کودک، نمی تواند به تنهایی درمان مؤثری برای یبوست باشد.
فیبر
منابع زیادی از فیبر در غذاها و مکمل ها وجود دارد. استفاده از فیبرهای طبیعی مبتنی بر غذا نسبت به مصرف مکمل ها، بیشتر توصیه می شود. بسیاری از میوه هایی که کودکان از خوردن آن لذت می برند، مانند کیوی، از نظر فیبر غنی هستند و می توانند بخش سالم و مهمی از برنامه ی غذایی کودک باشند.
مثال هایی از غذاهای غنی از فیبر: 5 تا بخور! یک راه ساده برای اطمینان از دریافت فیبر کافی توسط فرزندتان، انتخاب غذاهای سالم است. در صورتی که فرزند شما روزانه حداقل 5 وعده میوه و سبزیجات را به همراه سایر غذاهای غنی از فیبر مصرف می کند، نیازی به شمارش گرم های فیبر دریافتی وجود ندارد.
میوه ها : سیب با پوست (اندازه ی متوسط) 3.5 گرم؛ گلابی با پوست 4.6 گرم و هلو با پوست 2.1 گرم.
سبزیجات پخته 5 گرم اضافه کن! اگر دوست دارید بدانید که فرزندتان چند گرم فیبر باید بخورد، کافی است عدد 5 را به سن فرزندتان اضافه کنید. به عنوان مثال، یک کودک 5 ساله روزانه به حدود 10 گرم فیبر نیاز دارد. (به عنوان یک راهنمای کلی، میزان کل فیبر مصرفی روزانه برای بزرگسالان تا 25 گرم توصیه شده است.) برخی از غذاها مانند لوبیا، سبزیجات، میوه ها و غلات کامل منابع خوبی از فیبر هستند.
سبزیجات پخته شده: بروکلی (1 ساقه) 5 گرم؛ هویج (1 فنجان) 4.6 گرم و گل کلم (1 فنجان) 2.1 گرم.
حبوبات پخته شده: لوبیا قرمز (1 پیمانه) 7.4 گرم و لوبیا سفید (1 پیمانه) 3.1 گرم
غلات کامل پخته شده: سرلاک گندم کامل (1 فنجان) 3 گرم و نان گندم کامل (1 برش) 1.7 گرم.
توجه به این نکته مهم است که مصرف مکمل های فیبر بدون دریافت آب کافی می تواند یبوست نوزاد و کودک را شدیدتر کند.
پری بیوتیک ها و پروبیوتیک ها
تحقیقات کافی در رابطه با درمان یبوست نوزاد و کودک با پری بیوتیک ها و پروبیوتیک ها انجام نیافته است.
تغییر در چگونگی نشستن در توالت
گاهی اوقات کودکان در هنگام نشستن در توالت، از ناحیه ی کمر قوز می کنند و صاف نمی نشینند، پاهای خود را روی هم می اندازند، پاهایشان را در هوا آویزان می کنند یا باسن خود را بهم می چسبانند. استفاده از یک زیر پایی توالت می تواند وضعیت نشستن کودکان را در توالت اصلاح کرده و به رفع یبوست عملکردی در آن ها کمک کند.
داروهای ملین
داروهای ملین زیادی برای درمان کودکان مبتلا به یبوست عملکردی وجود دارد، مانند نرم کننده های مدفوع، ملین های اسموتیک، ملین های محرک، ملین های ترشح کننده و درمان های مقعدی.
نرم کننده های مدفوع
داروهایی مانند دوکوزات سدیم، آبی را که در نزدیکی مدفوع وجود دارد به داخل مدفوع می آورند تا آن را نرم تر کرده و دفع آن آسان تر شود.
ملین های اسموتیک
داروهایی مانند پلی اتیلن گلیکول 3350، پلی اتیلن گلیکول 4000، هیدروکسید منیزیم و سیترات منیزیم از جمله ملین های اسموتیک هستند. این داروها با جذب آب بیشتر به روده ی بزرگ مدفوع را هیدراته و نرم می کنند. پلی اتیلن گلیکول 3350 برای استفاده ی نوزادان و کودکان توصیه شده است و برخلاف ادعاهای غیر علمی، باعث اختلالات طیف اوتیسم و افزایش سطح گلیکول در بدن نمی شود و کودکان به این دارو وابستگی پیدا نمی کنند.
ملین های محرک
سنا، بیزاکودیل و سدیم پیکوسولفات از جمله ملین های محرک هستند که با تحریک عضله های روده ی بزرگ، باعث بیرون راندن مدفوع از بدن می شوند.
شواهد نشان می دهند که استفاده از ملین های محرک برای کودکان بی خطر بوده و استفاده کوتاه مدت یا بلند مدت از این ملین ها باعث وابستگی نمی شود.
ملین های ترشح کننده
این داروها بسیار تخصصی هستند و برای مصرف کودکان مورد تایید نیستند. در صورت لزوم، این داروها باید توسط متخصصان اطفال تجویز شوند.
درمان های مقعدی
درمان های مقعدی شامل شیاف (که در آن دارو را به طور مستقیم وارد مقعد می کنند) و تنقیه (که در آن دارو را به قسمت های بالاتر روده ی بزرگ وارد می کنند تا هیدراتاسیون و روان سازی یا تحریک بیشتری برای تخلیه ی مدفوع انجام گیرد) است. شواهد نشان می دهد که تنقیه به اندازه ی داروی پلی اتیلن گلیکول 3350 برای رفع انسداد مدفوع مؤثر است؛ اما نباید از آن به عنوان اولین گزینه استفاده کرد.
مدت زمان مصرف داروهای درمانی یبوست نوزاد و کودک
برخی از کودکان ممکن است قبل از شروع به درمان نگهدارنده، به یک تخلیه ی پزشکی (یا پاکسازی) نیاز داشته باشند. در این صورت، یک فرآیند 3 مرحله ای برای درمان وجود خواهد داشت:
مرحله ی 1: در پاکسازی اولیه، مدفوع جمع شده را از بدن خارج می کنند. این کار به طور معمول نیاز به دوزهای بسیار بالاتری از دارو در طول 1 تا 4 روز قبل از شروع دوزهای روزانه ی کمتر دارد. هدف از این مرحله ایجاد اسهال است؛ چرا که باید مدفوع جمع شده تخلیه شود. اسهال پس از اتمام پاکسازی متوقف می شود.
مرحله ی 2: در درمان نگهدارنده (روزانه)، با نرم نگه داشتن مدفوع و در نتیجه کاهش رفتار خودداری از اجابت مزاج، روده ی بزرگ به شکل و تون عضلانی طبیعی خود برمی گردد و از تجمع مدفوع جلوگیری می شود. در طول این مرحله، تشویق به اجابت مزاج منظم در توالت اهمیت زیای دارد.
مرحله ی 3: مشاوره و اصلاح رفتار به کودکانی که خجالت می کشند یا احساس می کنند به دلیل کثیفی “بد” هستند، کمک خواهد کرد. یک مشاور می تواند به ساختاردهی برنامه ی درمانی و همکاری کودک کمک کند.
یبوست باید با استفاده از داروهای نگهدارنده حداقل به مدت 2 ماه، درمان شود. پس از اتمام دوره ی 2 ماهه، کودک باید حداقل 1 ماه دیگر در حالی که هیچ علایمی ندارد، تحت درمان قرار گیرد.
توجه داشته باشید که اگر کودک شما در طول آموزش رفتن به توالت دچار یبوست شود، باید آموزش او ادامه یافته و داروهایش را هم مصرف کند.
در موارد نادر که هیچ کدام از روش های درمانی مطرح شده تأثیری در درمان یبوست عملکردی کودک ندارد، باید آزمایشات بیشتری بر روی او انجام شود تا از عملکرد درست مغز و اعصاب کودک اطمینان حاصل شود. رایج ترین آزمایش برای این کار که توسط متخصصان گوارش کودکان انجام می گیرد، با عنوان مانومتری آنورکتال شناخته می شود. این آزمایش را می توان در زمان بیداری کودک انجام داد؛ هر چند می تواند اندکی باعث ناراحتی او شود.
به یا داشته باشید که قبل از درمان با هر کدام از روش های گفته شده باید با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.
مترجم: منیره غفرانی
منبع: www.healthychildren.org
